Het harmonium mag niet verdwijnen!

Dirk Luijmes 'pompt' nieuw leven in het harmonium

Van onze redacteur Grytsje Anna Pietersma

26-08-14

Een pianist hoeft zijn instrument nooit te verdedigen. Maar de instrumentkeuze van Dirk Luijmes roept wel degelijk vragen op. Een harmonium, dat is toch geen echt instrument? Wat kun je daar nu mee? Dirk Luijmes weet wel degelijk raad met deze ‘psalmenpomp’, die volgens hem net zo’n tranentrekker is als de bandoneon.

Bijna iedereen weet hoe een harmonium eruit ziet, er staat vaak nog eentje bij opa en oma thuis. Maar wie speelt er nog op? Bijna niemand. Een doodzonde, vindt Dirk Luijmes. Al op het conservatorium werd hij gegrepen door de muzikale mogelijkheden van het harmonium. "Op het conservatorium studeerde ik orgel en klavecimbel. Als groot fan van Bach koos ik voor orgel, omdat hij zijn muziek hier oorspronkelijk voor schreef." Maar Luijmes hield het niet alleen bij orgel. "De interesse voor het harmonium werd gewekt door de muziek die ik op het orgel speelde. Sommige muziek is oorspronkelijk geschreven voor het harmonium omdat dat toen hèt instrument was. Bij de muziek vielen me andere tekens op, bedoeld voor het harmonium, voor technieken die onmogelijk zijn op het orgel. Toen dacht ik: Ik zou wel eens op een echt harmonium willen spelen."

Emotie

Al snel raakte Luijmes verslingerd aan het instrument en de mogelijkheden ervan. "Met het harmonium kun je de muziek echt aan laten zwellen", vertelt hij. "Het instrument heeft eigenlijk de voordelen van piano en orgel ineen. Je kunt hard en zacht spelen, net als op een piano en je kunt de muziek echt laten doorklinken, net als op een orgel." Maar het mooist vindt Luijmes de klank van het harmonium. "Ja, daar werd ik echt verliefd op. De klank van het harmonium, die roept emotie op, dat zie je aan de mensen. Het is eigenlijk hetzelfde effect wat de bandoneon heeft. Je kent vast wel het moment dat Carel Kraayenhof op de bruiloft van Willem-Alexander en Màxima speelde. Die tranen van Màxima, dat komt enerzijds natuurlijk door de gekozen muziek, maar ook door de klank van de bandoneon. Eigenlijk is het harmonium hetzelfde soort instrument, maar je bespeelt het anders."

Psalmenpomp 2.0

Spottend noemen mensen het harmonium ook wel de psalmenpomp, omdat het instrument veel gebruikt werd in religieuze gezinnen om samen bij te zingen. "Ik wilde daar een draai aangeven, door componisten nieuwe, hedendaagse psalmen te laten schrijven", legt Dirk uit. "Dit hoeft niet perse echt een psalm te zijn, de componisten heb ik de vrije hand gegeven om mooie korte stukjes te schrijven. Sommige zijn wel gebaseerd op bekende psalmen, zoals psalm 42. Dat is de psalm die ik volgens mijn moeder al in de box kon zingen. Een verhaal wat componisten blijkbaar erg aanspreekt, want nu is er weer eentje die iets gecomponeerd heeft op deze psalm", vertelt Luijmes. "Daar moet ik ook zelf bij zingen. Ik hoop niet dat het de mensen afschrikt, als ik ga zingen", lacht hij. Behalve deze 'psalmen' speelt Luijmes samen met sopraan Francine van der Heijden ook andere mooie oude stukken van Dvorak en Reger.

Nieuw elan voor het harmonium

"Ik wil het harmonium niet opnieuw in verbinding brengen met de psalmen, maar het opnieuw bekend maken met een knipoog naar de psalmenpomp. Dat scheldwoord kun je natuurlijk ook als geuzennaam gebruiken!", vertelt Dirk. Het instrument heeft in ieder geval een prima ambassadeur aan de muzikant, die al veel stukken liet schrijven voor het harmonium. Want die nieuwe muziek, dat geeft een instrument bestaansrecht volgens hem. Ook jaagt hij continu op vergeten muziek. "Soms lees je bijvoorbeeld iets over een componist en dat hij in brief schrijft dat je het stuk ook eens op een harmonium moet spelen. Dan ga ik op zoek naar dat stuk!" En met succes: "Zo heb ik in Tsjechië muziek gevonden van onbekende landgenoten van Janacek, een onbekende componist. Ik kwam zijn muziek op het spoor en heb toen een brief geschreven naar een documentatiecentrum. Van daaruit kreeg ik kopieën opgestuurd. Er zitten aardige stukken bij, die volstrekt onbekend zijn."

---