Peter Eilander en het orgel als concertinstrument

Van onze redacteur Tineke Smits

23-04-15

Peter Eilander blijft bij zijn leest: Franse romantiek. De organist houdt veel van die verfijnde, gevoelige stijl en wil niets liever dan deze muziek delen. Orgelmuziek te hoog gegrepen? Eilander wil juist laten horen dat het een echt concertinstrument is.

Wereldlijk instrument

Wist je dat het orgel van oorsprong geen kerkelijk instrument is? Peter Eilander: "Het was juist een wereldlijk instrument, in eerste instantie bedoeld om de mensen​, die​ doordeweeks ​in de kerk wandelden, ​te vermaken. Toen het volk zelf moest gaan zingen ​tijdens de erediensten​ stond daar ​al ​het orgel: ​krachtig​ genoeg om zo’n groot gezelschap te begeleiden. De klank ​mengde goed ​met​ het zingen." Daarna werd het orgel doorontwikkeld​ als begeleidingsinstrument​, maar nog steeds vind je ook orgels in huizen ​of ​concertzalen.

Hoge drempel

Het is wel lastig, vindt Eilander, dat het orgel zo gelinkt wordt ​aan​ de kerk: "Als je orgelmuziek wilt horen, moet je de kerk in en dat kan tegenwoordig best een hoge drempel zijn. Het is mooi om te zien dat er in andere landen ook andere tradities zijn. In Rusland heb je bijvoorbeeld ​bijna​ geen orgels in kerken, maar juist wel in concertzalen. ​Graag​ wil ​ik ​het orgel hier ook zijn 'concertante'-gezicht terug geven!" Wat daarbij typisch 'Peter Eilander is'? "Ik zorg tijdens mijn concerten voor een goede programmering. Ik vind: een concert is een concert. Er komt bij mij altijd een stevig stuk literatuur aan de orde. En ook wel koraalbewerkingen, maar alleen van goede snit. Dat hoort echt bij mij."

Ode aan César Franck

2015 is een Franck-jaar; de componist César Franck overleed namelijk precies 125 jaar geleden. Vandaar dat Eilander zijn concert op 2 oktober 2015 heeft opgezet rondom deze componist. "Het is een beetje de trend om een concert in te richten rondom gedenkjaren," aldus Eilander. "Ik v​i​nd het een leuke kapstok. Er zit dus muziek van hem in het programma, maar ook van Lefébure-Wély, een ​studie-en tijdgenoot​ van Franck. Lef​é​​​​bure-W​é​​​​ly was een frivole componist, terwijl Franck juist serieus was." Eilander vertelt dat je in het laatste stuk​ van dit programma​, Final, op. 21​ - opgedragen aan Lefébure-Wély​ - hoort hoe Franck in de huid probeert te kruipen van Lef​é​​​​​bure-W​é​​​​​​​y. "Leuk is het om te horen dat, waar Lefébure-Wély wel eens over de schreef gaat, Franck net binnen de grenzen van het betamelijke blijft." Op het programma staat ook bijzondere muziek van de Engelse ​componist en organist ​William Wolstenholme, die muziek is nog niet eerder gespeeld in de Edesche Concertzaal. "Hij was een blinde organist die in zijn tijd heel bekend was."

Romantische inborst

Peter Eilander blijft met dit programma bij zijn leest: de Franse Romantiek. "Hoe zeg je zoiets? Ik heb een romantische inborst. Tijdens mijn studie bleek die stijl op een gegeven moment het beste bij mij te passen. Het is een muziekstijl waar heel veel gevoel in voorkomt. Ik vind de geschakeerdheid prachtig, de dynamiek. Het is verfijnd, gedetailleerd. Juist op het orgel hoor je die dynamische schakeringen. De Franse orgels waren symfonischer. Als je romantische muziek speelt, heb je ook veel ​registratiewisselingen. Ik heb zeker een registrant nodig." Aangezien het Ypma-orgel in de Edesche Concertzaal van oer-Hollandse makelij is, is het een uitdaging voor Eilander om de Franse orgelmuziek zo goed mogelijk te vertalen. "Dat is de kunst van het vak. De muziek moet je tot klinken laten brengen, en dat doe je op elk orgel weer anders. Er is geen standaard principe voor. Dit orgel heeft souplesse, het kijkt terug naar Bach en blikt ook naar voren toe, naar de romantiek."

Koude kerk

In zijn dagelijkse orgelpraktijk heeft Peter Eilander het goed voor elkaar: hij heeft de beschikking over een mooi orgel in een moderne kerk. "Daar is een prachtige akoestiek, en ook belangrijk, het is er niet zo enorm koud als in oude kerken! Dat zijn vaak wel prachtige gebouwen, maar je zit er met een jas aan te oefenen doordeweeks. Dat is de keerzijde van een historische kerk…" In de historische Edesche Concertzaal, een voormalige kerk, zal Eilander ook geen last hebben van de kou. Daar klinken vrijdag 2 oktober de klanken ​van ​een warm eerbetoon aan César Franck.

---