Jos van der Kooy: “Muziek is iets kostbaars”

"Nieuwsgierig blijven is de essentie, wat mij betreft."

Van onze redacteur Tineke Smits

01-11-16

Jos van der Kooy behoort tot de éminence grise van de Nederlandse orgelmuziek. Ondanks zijn 64 jaar gaat hij onvermoeibaar voort. Als organist, docent en dirigent is hij dagelijks actief.

Draaiorgelmuziek

De wieg van Jos van der Kooy stond in Rotterdam. "Thuis stond een harmonium en als kleuter van vier speelde ik daar al op. De psalmen en gezangen vormden zo'n beetje mijn muzikale biotoop, maar ook het draaiorgel dat regelmatig bij ons in de straat speelde. In die tijd, we spreken over de jaren vijftig, waren dat vooral Duitse schlagers en muziek van Kurt Weill. Achteraf begrijp ik wel waarom ik die draaiorgelmuziek erg mooi vond: Weill is een geniaal componist."

Als de pick-up in 1959 zijn intrede doet in huize Van der Kooy verbreedt Jos’ muzikale wereld zich. "Mijn ouders kochten van alles op het gebied van klassieke muziek, van beroemde orkestwerken tot de eerste platen van de legendarische klavecinist Gustav Leonhardt." Ook krijgt Jos zijn eerste orgellessen: "Vanaf mijn achtste op het harmonium thuis en vanaf mijn twaalfde in de kerk", lachend vervolgt hij: "Ik was toen lang genoeg om het pedaal van het orgel te bespelen. Later kwam daar piano bij."

Via zijn orgelleraar komt Jos van der Kooy in contact met de beroemde organist en pedagoog Cor Kee en later zijn zoon Piet Kee. Voor de lessen toog Jos regelmatig vanuit Rotterdam naar Amsterdam. "Ik had in Amsterdam het gevoel dat daar veel aan de hand was; dat er veel gebeurde. Bovendien heb je in Amsterdam al die mooie oude gebouwen. Als ik het liedje ‘Aan de Amsterdamse grachten’ van Pieter Goemans hoor, krijg ik daar nog altijd een warm gevoel bij. Overigens voel ik me in Rotterdam ook nog steeds thuis, hoor."

Piet Kee

Aan het Muzieklyceum behoorde Piet Kee tot Jos’ meest inspirerende docenten. Hij vertelt over Kee: "Hij is nog steeds een groot musicus en kunstenaar. Anders dan bij veel andere orgeldocenten stond bij Piet de muziek centraal en niet het orgel. Hij lette ook heel scherp op je speeltechniek en hij was een absoluut voorstander van het idee dat je de bewegingen van je handen zo klein mogelijk moest maken. Op die manier leer je je lichaam beheersen en gaat alle energie in de toon zitten. Hij gaf je het gevoel dat muziek niet iets vanzelfsprekends is. Muziek is kostbaar en zo ging hij er ook mee om." Naast beroemd orgeldocent is Piet Kee componist. Jos van der Kooy: "Ik heb al zijn stukken gespeeld en vele daarvan ook in première gebracht. Overigens heb ik nog steeds goed contact met hem. Op 30 augustus volgend jaar wordt hij negentig jaar en de avond ervoor speel ik in de Haarlemse Bavo een programma dat hij zelf samenstelt. Ik zie daar erg naar uit!"

Grote of Sint Bavokerk

Niet alleen studeerde Van der Kooy bij Piet Kee, Jos was ook zijn directe opvolger als stadsorganist van Haarlem. In die functie bespeelt hij nog steeds het wereldberoemde Christiaan Müller-orgel van de Grote of Sint Bavokerk. Het orgel heeft dankzij zijn lange geschiedenis al veel prominente componisten aan de klavieren gehad. "De tienjarige Mozart is de bekendste, maar ook Camille Saint-Saëns heeft er zijn eigen stukken op gespeeld. En Händel is zelfs twee keer in de Bavo geweest."

Mendelssohn en Reger

Op vrijdag 4 november is Jos van der Kooy te gast in de Edesche Concertzaal. Natuurlijk is het Ypma-orgel van de Edesche Concertzaal niet te vergelijken met dit beroemde orgel van de Sint Bavo. Van der Kooy: "Maar de Vierde- en Zesde Orgelsonate van Mendelssohn gaan er heel goed op." En over de stukken van Reger vertelt Jos van der Kooy: "2016 is het Reger-jaar. Daarom heb ik zijn Neun Stücke, op. 129 op het programma gezet. Het is een van Regers laatste composities en in de muziek hoor je een enorme versobering. Deze stukken komen op een min of meer kamerorgel heel goed tot haar recht. Die reusachtige monumentaliteit, waar Reger om bekend is, is inderdaad één kant. Daarnaast heb je bij hem ook die intieme kamermuzikale kant, en die wil ik in Ede graag laten horen."

Romantisch

Het programma in de Edesche Concertzaal mag dan romantisch gekleurd zijn, Jos van der Kooy beperkt zich niet tot dit repertoire. "Eigenlijk speel ik alles wel, van Sweelinck en Bach tot de grote meesters van de twintigste eeuw zoals Olivier Messiaen. Wel heb ik altijd van romantische orgelmuziek gehouden. Daarin was ik misschien een beetje tegendraads, want in de jaren zestig toen ik al heel veel orgel studeerde was de romantische orgelmuziek bij velen verdacht. In de jaren zeventig veranderde dat. Tegenwoordig is de tendens weer naar de andere kant doorgeschoten met, als gevolg dat bijna al het romantische werk als grote kunst wordt beschouwd."

"Eigenlijk ben ik meer luisteraar dan speler. Daarmee bedoel ik, dat ik altijd veel heb geluisterd naar wat collega"s doen. Juist aan de spontane contacten met specialisten op allerlei gebied, zoals Ton Koopman, Daniel Roth en Hans Hasselböck heb ik veel gehad. Het heeft er misschien ook wel mee te maken dat ik zo'n brede opleiding heb genoten. En ik ben altijd nieuwsgierig geweest, op zoek naar nieuwe ideeën. Ook voor de toekomst is nieuwsgierig blijven de essentie, wat mij betreft."

---