Interview met wereldpianist Boris Giltburg

“Zonder muziek zou het een miserabel bestaan geworden zijn”

Van onze redacteur Jan-Willem van Ree

01-01-18

“De winnaar van de Koningin Elisabethwedstrijd 2013 blinkt uit in een gedurfd felle attaque en intieme fluisteringen… pianistieke euforie”, schreef NRC Handelsblad over wereldpianist Boris Giltburg. Toonaangevend muziektijdschrift Gramophone vergeleek hem om zijn fenomenale Rachmaninov-interpretaties zelfs met grootheden als Horowitz, Richter en Cliburn. Eén ding is duidelijk: Boris Giltburg is hard op weg om een van de meest toonaangevende musici van zijn generatie te worden. Op een van zijn schaarse vrije avonden vertelt hij uitgebreid over zijn jeugd, over zijn inspirerende pianodocent Arie Vardi en over wat hem drijft als pianist.

Even thuis

Na een concerttournee door Scandinavië is Boris Giltburg even thuis in Tel Aviv om zijn familie te bezoeken. Maar veel tijd voor ontspanning is er niet. “Het is een drukke tijd”, klinkt het desondanks opgewekt aan de andere kant van de whatsapp-verbinding. “Afgelopen week gaf ik hier masterclasses en ik heb ik een nieuw programma ingestudeerd. Morgen geef ik een concert in Tel Aviv en daarna ga ik weer ‘on tour’ naar Groot-Brittannië, Duitsland, de Verenigde Staten en Japan.” Het reizen vindt Boris intens, maar ook opwindend. “Je komt op zoveel verschillende plekken en ontmoet zoveel mensen”, vertelt hij enthousiast.

Pianistenfamilie

Afkomstig uit een familie van pianisten en pianodocenten - zijn moeder, grootmoeder en overgrootmoeder gingen Boris voor - weet zijn achterban als geen ander wat hij doormaakt. Toch was het geen vanzelfsprekendheid dat de jongste telg in de familie de muziek in zou gaan. “Mijn moeder was er zelfs op tegen. Toen ik als vijfjarige op pianoles wilde, zei ze: ‘Kies maar wat anders uit, we hebben al genoeg pianisten in de familie’. Ik heb toen een paar maanden vioolles gehad, maar dat was het niet voor mij.” Na lang aandringen, “ik kan heel koppig zijn”, lacht hij, ging moeder Giltburg uiteindelijk overstag en gaf ze hem zijn eerste pianolessen.

Pianistenmaker Arie Vardi

Niet lang daarna verhuisde de familie Giltburg van Moskou naar Tel Aviv. Daar kreeg Boris vanaf zijn elfde jaar les van de wereldvermaarde pianist en pianopedagoog Arie Vardi, die ook grootheden als Yefim Bronfman en Yundi Li opleidde. Met veel respect spreekt de oud-student over zijn leraar: “Bij hem studeerde ik tot 2010, maar alles wat ik daarna heb gedaan, is beïnvloed door de dingen die hij mij leerde.” Op de vraag wat een van de meest wijze lessen was, is het even stil. En dan: “Zijn benadering van klank, hoe je met de pedalen omgaat, het rubato-spel, het interpreteren van de partituur. Altijd als ik dacht dat ik wist hoe je een bepaald stuk moest spelen, kwam hij weer met andere ideeën. Maar het belangrijkste is misschien wel hoe hij het eigene uit zijn leerlingen kan halen. Iedereen in zijn klas speelt namelijk weer anders.”

Op eigen benen

Sinds 2010 staat Boris Giltburg op eigen benen, wat niet betekent dat hij is uitgeleerd. “Ik luister graag naar oudere opnames, zoals die van Vladimir Horowitz en Daniel Barenboim. Er zit zoveel diepte in hun interpretaties en ze spelen met zoveel overtuiging; daar leer ik veel van. Je ontdekt daardoor ook dingen in jezelf, vooral in stukken waarin je bent vastgelopen.” Een stuk dat Boris al vanaf zijn vroege jeugd na aan het hart ligt, is Beethovens laatste pianosonate op. 111. “Ik was er al jong helemaal weg van. Het heeft me jaren gekost om het spelen, maar ik wilde het zó graag. De bottleneck was het tweede deel, wat ik lang niet begreep. Ik heb het ontzettend vaak gespeeld en dan… op een bepaald moment merk je dat het landt.” Hoe groot de euforie op dat moment ook was, Boris heeft ten aanzien van grote muziek uit het verleden een nederige houding. “Een meesterwerk zul je nooit helemaal begrijpen, al was het maar omdat het in een totaal andere tijd is ontstaan.”

Sergej Rachmaninov

Deze constatering brengt het gesprek op een andere componist waar Boris Giltburg veel mee heeft: Sergej Rachmaninov. Het is Rachmaninovs terughoudendheid ten aanzien van zijn eigen muziek die Boris aanspreekt. “Rachmaninov heeft ooit gezegd dat hij ook niet alles van zijn eigen muziek begreep. Hij leerde ervan als anderen het uitvoerden. Mij maakt het duidelijk dat zoiets als ‘dé’ interpretatie niet bestaat. Hoe je een stuk speelt hangt af van wie je als mens en als musicus bent. Dat kan zelfs van dag tot dag verschillen.” Dat betekent niet dat er niets over muziek gezegd kan worden. “Er zijn veel zaken die me in Rachmaninovs muziek aanspreken. Bijvoorbeeld de heldere texturen of de spaarzame manier waarop hij met zijn materiaal omgaat; zeker in latere stukken, zoals de Etudes-tableaux die ik ook in Ede speel. En dan is er de emotionele kracht van zijn muziek. Die is soms zo groot dat ze je als uitvoerder kan overweldigen. Op het podium moet je ervoor waken je daarin niet te verliezen.”

Privédagboek

Een bijzonder stuk op het programma in de Edesche Concertzaal is Giltburgs eigen bewerking van Sjostakovitsj’ Achtste Strijkkwartet. Op de vraag waarom juist dit stuk, antwoordt hij kordaat: “Ik wilde het gewoon spelen en er bestond nog geen pianotranscriptie van.” Toch spelen onderhuids nog een aantal andere motivaties mee. Boris Giltburg: “Ik houd erg van Sjostakovitsj. Als mens is hij interessant, vooral om het gespleten leven dat hij in de Sovjet-Unie leidde. Bovendien was Sjostakovitsj naast componist een geweldig pianist. Het is daarom zo jammer dat er geen groot pianowerk is van Sjostakovitsj. Natuurlijk, hij schreef twee prachtige pianosonates, maar die halen het qua diepgang niet bij zijn vijftien strijkkwartetten. In de communistische Sovjet-Unie waren die strijkkwartetten een soort privédagboek voor hem.”

Een strijkkwartet voor piano

Sjostakovitsj’ Achtste Strijkkwartet is van de vijftien ook het meest beladen. Boris Giltburg: “Hij schreef het op het randje van een zenuwinzinking. Tegen zijn zin in moest Sjostakovitsj toetreden tot de communistische partij, maar eigenlijk wist hij niet of hij het er levend vanaf zou brengen. Feitelijk schreef hij een soort requiem voor zichzelf, mocht het verkeerd aflopen.” Het was geen sinecure om een stuk voor strijkkwartet te bewerken voor piano. “Ik heb geprobeerd om zo dicht mogelijk bij het origineel te blijven. In het snelle tweede deel ging dat makkelijk, maar het moeilijkste waren de lang aangehouden noten en akkoorden in de overige delen. Dat heb ik opgelost door effectief gebruik te maken van het echo-pedaal.”

Verborgen talenten

Tijdens het interview toont Boris Giltburg zich een bevlogen spreker over muziek. Wat blijkt: al jaren houdt hij een muziekblog bij. “Ik ben ermee begonnen toen een paar vrienden meer wilden weten over de muziek die ik speel. Ze vroegen of ik er geen blog over wilde schrijven en zo is het begonnen.” Boris’ schrijftalent bleef niet onopgemerkt, want ook voor het muziektijdschrift BBC Music Magazine houdt hij momenteel een blog bij. Buiten bloggen heeft Boris nog meer verborgen talenten. Mits de tijd het toelaat, vertaalt hij graag poëzie en wijdt zich aan fotografie. “Het leukste vind ik het programmeren van computers. Als ik niet de muziek was ingegaan zou ik daar denk ik mijn vak van hebben gemaakt….” Dan met lichte melancholie in zijn stem: “Maar zonder muziek zou het absoluut een miserabel bestaan geworden zijn.” Foto: Chris Gloag

---