Gonny van der Maten komt uit een muzikale familie

‘Je brengt iets naar buiten dat niet in woorden is te vatten’

Van onze redacteur Jan-Willem van Ree

22-01-18

Er zijn van die families die generaties musici hebben voortgebracht. Denk maar aan de familie Bach, of in Nederland de familie Andriessen. Datzelfde zou je verwachten bij organiste Gonny van der Maten en hoboïste Anja van der Maten, maar niets blijkt minder waar. “We zijn wat muziek betreft juist de buitenbeentjes in de familie, want niemand doet daar verder iets mee”, valt Gonny direct met de deur in huis. “We zijn nichten van elkaar en spelen ontzettend graag samen. Misschien klikt het muzikaal zo goed omdat we familie zijn”, lacht Gonny.

De film Amadeus

De stimulans om met muziek aan de gang te gaan, lag voor de nichtjes Van der Maten dan ook buiten de directe familiekring. De film Amadeus was voor Anja een van de impulsen om van haar hobospel serieus werk te maken. Gonny raakte in de kerk onder de indruk van het orgel. “Mijn eerste muzikale herinneringen heb ik dan ook aan het orgel in de kerk, waar we iedere zondag naar toe gingen. Dat was zo’n modern pijpenrek-orgel, maar als kind vond ik het prachtig. Ik kon niet wachten totdat de organist weer ging spelen.”

Onvervuld verlangen

Gonny groeide op in een traditioneel gereformeerd gezin. “We hadden een harmonium in huis; een erfstuk waar niemand op speelde.” Geïnspireerd door het kerkorgel probeerde ze thuis het harmonium uit. “Dat was een mooi alternatief, maar natuurlijk niet te vergelijken met een echt pijporgel.” Gonny’s ouders merkten haar interesse voor muziek op en stuurden haar naar de muziekschool. Toch duurde het nog jaren voordat Gonny eindelijk orgelles kreeg. “Eerst moest ik door twee jaar algemene muzikale vorming heen bijten. Daar kwam geen orgel aan te pas. En toen ik eindelijk een instrument mocht kiezen, bleek dat ik nog te klein was voor het orgel. Ik moest eerst maar met piano beginnen. Je begrijpt hoe teleurgesteld ik was...”

Albert de Klerk

Toen de jonge Gonny eindelijk groot genoeg was voor het orgel, ging het snel. Tijdens het examenjaar op het gymnasium werd ze toegelaten op het Conservatorium van Amsterdam. “Na mijn eindexamen ging ik ‘vol op het orgel’”, vertelt Gonny lachend. Aan het Amsterdams Conservatorium kreeg ze les van de legendarische organist Albert de Klerk. “De eerste les vergeet ik nooit meer. Ik kwam binnen met moeilijke stukken van Louis Vierne. ‘Begin eerst maar eens met Bach’, zei hij. Ik moest het koraal Christ lag in Todesbanden voorspelen, een stuk dat niet lastig was. Toen ik klaar was zei hij alleen maar: ‘zing die middenstem eens’. Ik was een beetje beduusd, want tot dan toe was ik gewend om vanuit het geheel te denken. De Klerk vond dat je je als speler alle details in een stuk bewust moest maken. Dat was een enorme eye-opener voor me. Hij heeft me leren luisteren hoe een stuk in elkaar zit, hoe je een spanningsboog opbouwt en hoe je de registers gebruikt. Nog dagelijks ben ik hem daar dankbaar voor.”

Bijzonder moment

Het bijzondere aan haar studie bij Albert de Klerk is dat Gonny van der Maten ook zijn laatste leerling was. “Tijdens mijn opleiding ging hij met pensioen, maar toch wilde hij me nog twee jaar lesgeven. Op het beroemde Müller-orgel van de Haarlemse Sint-Bavo mocht ik mijn eindexamen doen. Dat was voor ons allebei een bijzonder moment.” Na het studeren stond Gonny op eigen benen. “Ik pakte van alles aan, want het was ontzettend moeilijk om vast werk te krijgen. Als organist werkte ik in de kerk en in Nieuwegein werd ik docent aan de muziekschool. Ik begon op de orgelafdeling, maar gaandeweg werd het aantal minuten per leerling steeds kleiner. Door het terugdraaien van subsidie kwam de muziekschool onder steeds grotere druk te staan. Op een gegeven moment hield ik nog maar twintig minuten per leerling over. Daar kon ik niet tegen en ben ermee gestopt.”

Topsport

Hoewel Gonny haar baan als orgellerares opgaf, kan ze goed rondkomen als organiste. Niet alleen geeft ze regelmatig orgelconcerten, ook is ze kerkmusicus in de Oude Kerk van Soest; een positie met vermaarde voorgangers als Maarten Kooy en Jan Jansen. “Het is een fijne en inspirerende plek om te werken. Sinds de jaren vijftig hebben ze daar professionele kerkmusici in dienst.” Gonny is blij dat ze in Soest veel van zichzelf in kwijt kan. “Op het conservatorium heb ik naast orgel ook kerkmuziek gedaan. Een paar jaar geleden heb ik de applicatieopleiding koordirectie afgerond. Dat komt in Soest allemaal van pas.” Al die werkzaamheden vragen veel van een musicus. “Fysiek gezien is het een vorm van topsport. Tegelijk ben je innerlijk met iets bezig dat niet in woorden is te vatten. Je kunt dit alleen goed op het publiek overbrengen als je zelf lichamelijk én geestelijk in balans bent.”

Andriessen De Klerk Stichting

Naast haar werk als uitvoerend musicus heeft Gonny van der Maten er sinds een paar jaar nog een baan bij als voorzitter van de Andriessen De Klerk Stichting. “Ik vind het erg mooi om via deze stichting het werk van mijn leraar Albert de Klerk onder de aandacht te blijven brengen; en ook het werk van zíjn leraar Hendrik Andriessen.” Het jaar 2017 is voor de stichting een bijzonder jaar want Hendrik Andriessen werd 125 jaar geleden geboren, Albert de Klerk precies honderd jaar geleden. “We organiseren een groot festival rondom deze twee grote Haarlemse musici, op hun geboortehuizen worden plaquettes onthuld en er komt een festivalboek uit.” Als klap op de vuurpijl gaat Gonny een bijzondere wereldpremière spelen. “Louis Andriessen, de jongste zoon van Hendrik, heeft speciaal een stuk voor mij geschreven. Het is voor hem net zo bijzonder als voor mij, want hoewel Louis al ver de in de zeventig is, is het zijn eerste orgelstuk.”

Franse romantiek en Hollandse nuchterheid

De Edesche Concertzaal staat dit seizoen ook stil bij Andriessens jubileumjaar. Tijdens het concert van Gonny en Anja van der Maten klinkt zijn Thema en variaties (1949), maar ze spelen natuurlijk nog veel meer. “Mijn eerste insteek voor een concert is altijd: wat voor orgel staat er en wat zijn de wensen van de zaal? Daar rolde een mooi programma uit met de titel ‘Franse romantiek en Hollandse nuchterheid’.” Over die nuchterheid vertelt Gonny lachend: “De Nederlandse orgels uit de negentiende eeuw zijn vaak net iets minder romantisch dan de instrumenten in Engeland en Frankrijk. De nuchter klinkende Corals die we van Jean Langlais spelen, passen heel goed op het Ypma-orgel. Bovendien koos Langlais voor melodieën die in heel calvinistisch Nederland bekend zijn.” Samen met Anja speelt Gonny ook prachtige stukken uit de Duitse romantiek van Joseph Rheinberger en Mendelssohn. “Het is een mooi programma geworden met veel afwisseling in muzikale sferen en kleuren”, vertelt de organiste enthousiast. “Ook dat is iets wat ik bij Albert de Klerk heb geleerd!”

---